Κούρσα τιμών πετρελαίου: Καλοί εναντίον Κακών στην Ελλάδα

Οι καθημερινές αναφορές στην τρελή κούρσα τιμών του πετρελαίου και τις συνέπειες για την ελληνική οικονομία και ευημερία υιοθετούν ένα συγκεκριμένο πλαίσιο ανάλυσης και ερμηνείας. Το πλαίσιο αυτό προσεγγίζει το όλο ζήτημα / πρόβλημα ως απόρροια δυο παραγόντων, ενός εξωτερικού (διεθνής κερδοσκοπία, διεθνής εξελίξεις) και ενός εσωτερικού (αισχροκέρδεια οικονομικών δρώντων στη συγκεκριμένη αγορά). Σε ποιό βαθμό αυτό το πλαίσιο ανταποκρίνεται στην πολύπλοκη οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα; Γιατί άλλες χώρες δεν αντιμετωπίζουν τις ίδιες επιπτώσεις από την αύξηση των τιμών του πετρελαίου; Ποιές διαστάσεις του προβλήματος δεν θίγονται και γιατί; «Καθημερινά, ο έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος, εγχώριος και μη, αναφέρεται στην «τρελή κούρσα των τιμών του πετρελαίου», «στην επικείμενη ύφεση και κρίση», «στην τεράστια ακρίβεια που πλήττει το μέσο οικογενειακό εισόδημα» και άλλα παρόμοια. Ως παράγοντες ερμηνείας των παραπάνω τάσεων και καταστάσεων προβάλλονται συνήθως δυο, ένας εξωτερικός και ένας εσωτερικός. Ο εξωτερικός παράγοντας αφορά την εξέλιξη των διεθνών τιμών του πετρελαίου, στοιχείο που δεν επηρεάζεται από την ελληνική δημόσια πολιτική και επομένως χρησιμοποιείται ως πλήρη δικαιολογία και απαλλαγή για όποιες ευθύνες του εγχώριου πολιτικού συστήματος. Ο εσωτερικός παράγοντας αφορά την ύπαρξη κερδοσκοπίας στην εμπορία πετρελαιοειδών στη χώρας μας, «ενοχοποιώντας» κυρίως τους ιδιοκτήτες βυτιοφόρων και τους πρατηριούχους για «αδικαιολόγητες» αυξήσεις τιμών. Αν και σε κάποιο βαθμό οι παραπάνω διαπιστώσεις και εξηγήσεις αντανακλούν πτυχές της πραγματικότητας, δεν παύουν να αποτελούν «εύκολες», «βολικές» και «ευκολοχώνευτες» εξηγήσεις. Η «στοχοποίηση» των κακών παραγόντων (εξωτερικών και εσωτερικών) εγκλωβίζει την όποια συζήτηση είτε στη μοίρα της φτωχής Ελλαδίτσας που είναι έρμαια των διεθνών εξελίξεων είτε στην ισχύ των κακών και ασυνείδητων εγχώριων κερδοσκόπων που οι «καλές» κυβερνήσεις μας προσπαθούν να πατάξουν! Η ελληνική πραγματικότητα όμως επιδέχεται πολλαπλών αναγνώσεων και ερμηνειών. Οι αντιδράσεις και οι προτάσεις πολιτικής (;) στο συγκεκριμένο πεδίο (δημόσια πολιτική ενέργειας) μπορούν να ενταχθούν κάλλιστα στο υπόδειγμα της επικοινωνιακής διαχείρισης των προβλημάτων έναντι της πραγματικής άσκησης πολιτικής. Με άλλα λόγια, βλέπουμε να εξελίσσεται για άλλη μια φορά η τάση του κυβερνητικού μηχανισμού να διαχειρίζεται τα προβλήματα με όρους «επικοινωνίας» και όχι με όρους επίλυσης προβλημάτων. Πολιτική Επιστήμη Η επικοινωνιακή πολιτική ενδιαφέρεται να απαντήσει σε ερωτήματα, όπως: Πώς θα αποφευχθεί το εκλογικό κόστος από τις εξελίξεις; Πώς θα αποφευχθεί η μείωση της δημοτικότητας του πρωθυπουργού και βασικών στελεχών της κυβέρνησης; Πώς θα πεισθούν οι πολίτες ότι η σκληρή πραγματικότητα είναι απόρροια διεθνών παραγόντων και εγχώριων κακών επαγγελματιών; Η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων, δηλαδή η παραγωγή πολιτικής εστιάζει διαφορετικά ερωτήματα: Ποιοι λόγοι επιτείνουν την τάση αύξησης των τιμών; Για ποιους λόγους σε άλλες χώρες οι επιπτώσεις είναι μικρότερης έντασης; Για ποιους λόγους η χώρα μας δεν ανέπτυξε καμία προληπτική πολιτική απεξάρτησης από το πετρέλαιο; Για ποιους λόγους η χώρα μας δεν ενσωμάτωσε στο σχεδιασμό και την άσκηση δημόσιας πολιτικής τα «μαθήματα» που άλλες χώρες άντλησαν από προηγούμενες πετρελαϊκές κρίσεις; Ποιες ομάδες του πληθυσμού πλήττονται από τις τωρινές εξελίξεις; Πώς θα μπορούσε να «αξιοποιηθεί» η τρέχουσα κρίση προς όφελος καινοτομιών και μεταρρυθμίσεων; Από την ενδεικτική παράθεση ερωτημάτων και μόνο διαφαίνεται η διαφορετική φιλοσοφία των δυο πολιτικών προσεγγίσεων. Η επικοινωνιακή προσέγγιση είναι κοντόφθαλμη, ενδιαφέρεται για στενά ορισμένα συμφέροντα, τείνει προς τη δαιμονοποίηση ή ηρωοποίηση καταστάσεων και προσώπων, τείνει πολλές φορές να αντανακλά ή και να επιδιώκει την εγκαθίδρυση μιας «εικονικής πραγματικότητας», και εν τέλει υπονομεύει τη δύναμη της πολιτικής ως βασικής συνιστώσας της δημοκρατικής πολιτείας. Αντιθέτως, η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων εστιάζει στην πολλαπλότητα και συνθετότητα των οικονομικών και κοινωνικών φαινόμενων, αναγνωρίζει κερδισμένους και χαμένους, υιοθετεί προληπτικές δράσεις, συνηγορεί στη δημιουργία μεταρρυθμιστικών συμμαχιών, ενισχύει στρατηγικές επιλογές έναντι ευκαιριακών ελιγμών και βελτιώνει μακροπρόθεσμα τους όρους ποιότητας της ζωής των πολιτών, κατ’ επέκταση και τους όρους ποιότητας της δημοκρατίας. Ενεργειακή πολιτική Στο συγκεκριμένο πεδίο της ενεργειακής πολιτικής, η κυρίαρχη επικοινωνιακή προσέγγιση του προβλήματος αποφεύγει να καταδείξει ότι η σημερινή δυσβάσταχτη ελληνική πραγματικότητα (αύξηση τιμών – ακρίβεια – πληθωρισμός- μείωση αγοραστικής δύναμης νοικοκυριών κ.ά.) είναι σε μεγάλο βαθμό απόρροια της έλλειψης μιας προληπτικής πολιτικής απεξάρτησης από το πετρέλαιο. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η Ελλάδα κατατάσσεται μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ με το χαμηλότερο μερίδιο συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη συνολική προσφορά ενέργειας. Τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (www.iea.org) είναι ενδεικτικά της ελληνικής «αδιαφορίας»: η χώρα εξαρτάται (στοιχεία 2004) κατά 59,5% από το πετρέλαιο, κατά 28,1% από το κάρβουνο, κατά 6,8% από το φυσικό αέριο και μόνο κατά 5,1% από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (υδροηλεκτρική, γεωθερμική, αιολική, ηλιακή). Τα αντίστοιχα μερίδια το 1973 ήταν: 77,7% από πετρέλαιο, 17% από κάρβουνο και 4,1% από ανανεώσιμες πηγές. Με άλλα λόγια, η μέχρι σήμερα απεξάρτηση από το πετρέλαιο έγινε στο πλαίσιο επέκτασης του δικτύου φυσικού αερίου, χωρίς καμία πρόοδο όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η πραγματικότητα γίνεται ακόμα πιο αποκαλυπτική και συνάμα θλιβερή αν εξετάσουμε τη σχετική εξέλιξη σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χώρες συγκρίσιμες με την Ελλάδα, όπως η Πορτογαλία στηρίζονται κατά 14,8% στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ οι σκανδιναβικές χώρες ίσως βρίσκονται ήδη στη μετα-πετρελαϊκή εποχή! Εκτός όμως από την έλλειψη μιας προληπτικής δημόσιας πολιτικής στον τομέα της ενέργειας, η ελληνική πραγματικότητα καθίσταται ακόμα πιο επαχθής λόγω σειράς κυβερνητικών αποτυχιών σε άλλα πεδία πολιτικής. Σημαντικότερο είναι το παράδειγμα της πολιτικής μεταφορών. Η «απροθυμία» ενδυνάμωσης του Προαστιακού σιδηροδρόμου σε συνδυασμό με τη γενική εγκατάλειψη των σιδηροδρομικών δικτύων της χώρας, έχουν αναγάγει τις μετακινήσεις με τροχοφόρα σε εθνικό «φετίχ»: όλα σχεδιάζονται (;) και δομούνται με αποκλειστικό κριτήριο την εξυπηρέτηση των ιδιωτικών επιβατικών αυτοκινήτων. Σε αυτό το πλαίσιο, δικαιολογείται η μη προώθηση των μέσων μαζικής μεταφοράς (πχ., λεωφορεία) υπέρ των ΙΧ και των ταξί (βλέπε πχ. αντιδράσεις για λωρίδες κυκλοφορίας μόνο των λεωφορείων), η μη επιβολή απαγόρευσης ή περιορισμού της εισόδου των ΙΧ στις μεγάλες πόλεις, η απροθυμία επέκτασης του δικτύου ποδηλατοδρόμων, η περιβαλλοντική υποβάθμιση των πόλεων (πχ., κάλυψη Κηφισού) και της υπαίθρου, η απροθυμία επιβολής οικονομικών αντικινήτρων για χρήση των ΙΧ στις πόλεις, η διάνοιξη ασφαλτωμένων δρόμων σε πολλά νησιά της χώρας για να έχουν πρόσβαση τα ΙΧ στις παραλίες κ.ά. Με άλλα λόγια, η ιδιότητα του κατόχου / οδηγού ΙΧ φαίνεται να έχει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα στο σχεδιασμό των δημόσιων πολιτικών σε σύγκριση με την ιδιότητα του πολίτη, του κατοίκου, του πεζοπόρου, του ποδηλάτη, του φυσιολάτρη. Αντί επιλόγου Καταληκτικά, η τρέχουσα ελληνική κρίση του πετρελαίου δεν οφείλεται αποκλειστικά στην ύπαρξη των εξωτερικών και εσωτερικών κακών, δηλαδή των διεθνών και εγχώριων κερδοσκόπων. Οφείλεται πρωτίστως στην αποτυχία του εφαρμοζόμενου προτύπου οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και στις αποτυχίες των κυβερνητικών συστημάτων. Η «φετιχοποίηση» της ιδιωτικής αυτοκίνησης και των ιδιωτικών λύσεων δεν αποτελεί παρά αντανάκλαση των κυβερνητικών αποτυχιών στο σχεδιασμό και την υλοποίηση βιώσιμων, αειφόρων και κοινωνικά δίκαιων πολιτικών. Η εναπόθεση της εξασφάλισης των όρων ποιότητας της ζωής στα χέρια των κατακερματισμένων ιδιωτικών μονάδων υπονομεύει, αργά αλλά σταθερά, την εξασφάλιση των συλλογικών όρων ποιότητας της ζωής μας. Εν τέλει, υπονομεύει τη δημοκρατία!» © 2008 Δημήτρης Μπουρίκος

Πηγή:kosmos-zine